Al in de oudste geschriften Vedische hymnen, de Rig Veda, werden drie basis krachten in de natuur beschreven als een drie-eenheid: levenenergie, licht en warmte-energie, en het beginsel van de cohesie. Deze krachten worden symbolisch door de drie elementen van lucht, vuur, en water aangeduid en in de Ayurveda Vata, Pitta, en Kapha genoemd.
Prana wordt als levensenergie, vitale adem, de adem van het leven, het levensprincipe of gewoon als leven vertaald: allemaal begrippen die Prana in zijn veelheid aan facetten weerspiegelen.
Het leven, “Ayu”, is een samengaan van lichaam, zintuigen, geest en ziel (Charaka Samhita 1.42). Deze bekendste ayurvedische klassieker voegt hier nog aan toe: “Het leven is een verbinding van het lichaam met Prana” (CS, Vim.8.91) en noemt het bestaan van Prana als het eerste en belangrijkste teken van leven.
Bij de conceptie treedt de individuele ziel “Jiva” de zygote (bevruchte eicel) binnen en volgt de levengevende Prana haar als een schaduw: dit is het eerste moment van Ayus, het leven. Op het moment van de dood verlaten Jīva en Prana het lichaam en blijven slechts vijf levensloze elementen over.
Voordat we de betekenis van Prana verder bekijken, bestuderen we eerst de structuur van Vata. Prana wordt in strikte zin als deel hiervan gezien.
Het basisconcept Vata
Vata staat voor de eigenschappen van de elementen lucht en ruimte in het menselijk lichaam en vertegenwoordigt het principe van beweging. Het element ruimte weerspiegelt het principe van vrij zijn van weerstand en het vermogen tot manifestatie, zonder welke beweging niet mogelijk is.
Tegelijkertijd veroorzaakt de kinetische kracht van Vata ook slijtage, degeneratie en veroudering. Om deze reden wordt de waarschijnlijke levensduur van een persoon ook op basis van de sterkte van Vata bepaald. Vergelijking van de chronologische leeftijd (op basis van de geboortedatum) met de biologische leeftijd (op basis van de toestand van de organen en lichaamsfuncties) laat bij een overmaat van Vata altijd een vroegtijdige veroudering zien – dat wil zeggen de biologische leeftijd is hoger dan de chronologische leeftijd.
Eigenschappen (volgens AHS, Su.1) op grond waarvan men de stand van vata kan bekijken, zijn:
- droog [ruksha]
- licht [laghu]
- koude [shita]
- subtiel / fijn [sukshma]
- beweegbaar [chala]
- ruw [khara]
Vata is alomtegenwoordig aanwezig en onzichtbaar, enkel het effect is waarneembaar. Wind in de natuur is niet zichtbaar, maar zijn beweging brengende invloed op bladeren en zeeën wel. Deze eigenschappen van afwezigheid van substantie stelt Vata, in vergelijking met Pitta en Kapha, in een speciaal licht.
Pitta en Kapha zijn tegenpolen van warmte en koude, mannelijke en vrouwelijke eigenschappen, transformatie en behoud, maar zonder Vata zijn deze polen echter levenloos. Vata beweegt Pitta en Kapha in het menselijk lichaam. Dit verschijnsel wordt duidelijk in de beschrijving van de ontwikkeling van ziekten door Sushruta: er wordt geen pathologische manifestatie van Pitta of Kapha zonder betrokkenheid van Vata gevonden.
Ook de Chinese geneeskunde kent een vergelijkbaar concept:Yin en Yang vertegenwoordigen hierbij de eigenschappen van Kapha en Pitta, en Vata maar vooral Prana is in China bekend als Qi. De regulering van Qi brengt Yin en Yang weer in een dynamisch evenwicht.
De bijbehorende sensorische systemen van vata zijn voelen en horen. Als organen van handelen worden de handen voor het grijpen en de mond om te spreken genoemd. Vata regelt in principe alle zintuigsystemen en wordt beschouwd als de meest subtiele van de drie functionele aspecten. Overmatige zintuiglijke prikkels kunnen het functioneren van Vata evenzeer schaden als rusteloosheid, gebrek aan slaap en onregelmatige eten.
Vata stuurt het ritme voor onze innerlijke klok aan en controleert alle chronobiologische verrichtingen van dag-nachtritmen tot jaarritmes, menstruatiecycli en de verschillende levensfasen van de mens. Wijkt de dirigent van het tijdsritme af, dan zal het orkest ongeorganiseerd functioneren en ontstaat er een chaotisch autonomie.
In het dagritme toont Vata zijn actieve fasen in het laatste derde deel van zowel dag als nacht, steeds voor zonsopgang en zonsondergang. Alle bioritmische veranderingen worden eveneens door Vata geregeld. Vandaar dat Vata in tijden van verandering uiterst sensibel op storende invloeden reageert. Met betrekking tot seizoenen wordt Vata in koude, droge en winderige omstandigheden verhoogd; dit is, ondanks alle klimatologische veranderingen, in Duitsland meestal in de late herfst, vroege en late winter het geval.
Gedruende de menstruatiecyclus toont de Vata activiteit zich vooral in de dagen voor het begin van het bloeden, ook de premenstruatiefase genoemd. De bloeding zelf wordt ook door de neerwaartse bewegingskracht, de Apana Vata, geleid.
De hoofdzetels voor Vata activiteit (volgens CS, Su.20.8) zijn:
- Urine blaas (basti)
- Taille (Kati)
- Dij (Shakti)
- Botten (Asti)
- Oren (Shrotra)
- Tastzin (Sparshanendriya)
- Dikke darm (Pakvashaya)
In het geval van een verhoging van de eigenschappen van Vata (Vatavrddhi), worden de symptomen eerst bij deze hoofdzetels aangetroffen, voordat het lichaamsweefsel en andere lichaamsdelen via spreiding en pathologische verbinding aangetast worden. De ayurveda medicus kan dergelijke ontwikkelingen door een tijdige diagnose voorkomen.
PanchaVayu: 5 Subdosha’s van Vata
Prana geldt fysiologisch als een van de vijf lichaamswinden die als “Panchavayu” in de ayurvedische klassiekers (bijv. In AHS, Su.12.4-9) beschreven worden. Dit zijn:
Prana – de naar binnen en naar buiten gerichte wind
- Zetels: hoofd, keel, tong, neusruimte, borst.
- Functies: ademhaling, slijm uitscheiding, niesen, slikken, hartactiviteit, intellect en onderscheidingsvermogen, zintuigactiviteiten.
Udana – de naar boven en naar buiten gerichte wind
- Zetels: borst, neus, navel, keel, keelholte.
- Functies: spreken, artikulatie, inspanning en kracht, gekleurde glans, geheugen, adem correlatie
Vyana – de centrifugaal doordringende wind
- Zetels: hart, beweegt door het hele lichaam
- Functies: beweging, openen en sluiten van de ogen, bloedcirculatie, transport van voedingssap, gapen.
Samana – de balans brengende wind
- Zetels: voedingskanaal (maag en dunne darm), dichtbij het centrale vuur “Jatharagni”.
- Functies: spijsvertering, scheiding van afval en essentie, opname en uitscheiding.
Apana – de neerwaardse gerichte uitscheidende wind
- Zetels: bekken, urine wegen, dikke darm, voortplantingsorganen.
- Functies: Voortplanting (ejaculatie en bevalling), uitscheiding (ontlasting, urine, menstruatiebloed).
Ziekten van Prana Vata
De meeste aandoeningen van Prana hebben betrekking op het ademhalingsstelsel, het cardiovasculaire systeem en het zenuwstelsel. Omdat Prana Vata met zijn aantrekkende kracht het voedsel in de buikholte beweegt en Prana uit onder andere voedsel gewonnen wordt, kunnen spijsverteringsstoornissen ook een teken van een zwakke Prana zijn. In de praktijk ontstaan er ook ziekteverschijnselen in het hormonale systeem, het immuunsysteem en natuurlijk in de psyche.
Enkele voorbeelden:
- Ademhalingswegen: Ademnood en hoestsyndroom (shavas en kasa roga) zoals astma of chronische bronchitis zijn typische prana stoornissen.
- Cardiovasculaire: ritmestoornissen en zenuwstelsel gerelateerde hartbelasting kunnen bijvoorbeeld het resultaat zijn.
- Zenuwstelsel: verhoogde prana manifesteert zich vaak in een uitputtende sympathicotonia, slaapstoornissen en chronische rusteloosheid.
- Hormoonsysteem: schildklierfunctiestoringen, bijnierziekten.
- Immuunsysteem: auto-immunologische processen, allergieën.
- Psyche: angststoornissen, neurosen.
Therapeutische benaderingen voor de correctie van prana aandoeningen
De vijf subdosha werken nauw samen. Zo kan een blokkade van de Samana of Apana Vata bij spijsverteringsstoornissen vanwege de resulterende ophoping in de buikholte naar boven drukken en respiratoire of cardiovasculaire aandoeningen veroorzaken die met de Prana Vata geassocieerd worden. Therapeutisch moet daarom de totale Vata-activiteit van Prana naar Apana altijd in zijn geheel worden bekeken. De volgende maatregelen komen volgens mijn 7-kolommen systeem in aanmerking:
Voedingsgeneeskunde
De belangrijkste zoekwoorden zijn regelmatigheid, warmte, en goede vocht huishouding met gezonde vetten en water. Hete, goed gezouten groente-granen-soepjes halen bijvoorbeeld de scherpe kantjes weg en bevorderen het evenwicht.
Levensstijl therapie
Ontwikkel in het dagelijks leven een realistisch tijdbeheer, let op de gezonde slaaphygiëne en leef in een evenwichtig ritme volgens de natuurlijke cycli.
Fytotherapie
Afhankelijk van de indicatie worden verschillende kruidenformules ingezet. De tien wortels Dashamula of het beroemde amla-mengsel Chyavanprash zijn algemene tonica voor Prana.
Bewegingstherapie
Regelmatige duursport (fietsen, zwemmen, wandelen en joggen, roeien, langlaufen etc.) en yoga oefeningen versterken Prana. Men moet er daarbij op letten dat de polsslag niet hoger wordt dan 130-140 slagen per minuut en de belasting niet langer dan 60 minuten.
Externe therapie
Onder de olie toepassingen wordt bijvoorbeeld de voorhoofd Shirodhara behandeling gebruikt als behandeling van Prana Vata, waarbij als olie Kshirabala benut kan worden. Stoombehandelingen met Dashamula, Thyme of Eucalyptus lokaal op de borst en over het hele lichaam brengen Prana Vata in de luchtwegen in evenwicht.
Afvoer procedures
Overmatige uitscheidingen via de maag en darm kanalen irriteren alle Vata-subdosha’s. Prana kan instabiel worden en er ontstaan bloedsomloopproblemen. Darm klysma’s met oliën zoals Narayana of Dhanvantara Taila of aftreksels zoals Dashamuladi Kvatha, zijn zeer nuttig gebleken voor het corrigeren van Prana Vata verstoringen. Bovenal blijkt de opvolgende dagelijkse toepassing gedurende 8, 16 of zelfs 30 dagen buitengewoon effect te vertonen. De intranasale reiniging door zoutwaterspoelingen en medicinale olie behandelingen draagt eveneens bij tot een vrije harmonische stroom van prana in de luchtwegen.
Psychische en mentaal werkzame therapie
Regelmatige mindfulness oefeningen, adem oefeningen en meditatie hebben een directe invloed op Prana. Gesprekken en psychotherapie kunnen helpen om aanwezige conflicten holistisch te bekijken en oplossingen voor verandering te formuleren. Niets belast Prana zo sterk als langdurige onderdrukking van onopgeloste problemen!
Door het versterken en de bescherming van Prana leven we langer en gezonder, beheren we stressoren met meer succes, doorstaan we moeilijke periodes in ons leven, ontwikkelen we geestelijke vermogens en komen we dichter bij de oorsprong van het leven.
Geniet van Prana, Uw leven.
Met vriendelijke groet uit Bad Homburg,
Ralph Steuernagel