Ayurveda is meer dan de lichaams- en constitutieleer van Vata, Pitta en Kapha. In de Ayurvedische psychologie worden drie geestelijke eigenschappen (Triguna) onderscheiden die onze persoonlijkheid karakteriseren: Sattva, Rajas en Tamas. Die geestelijke kwaliteit die in het individu het meest de boventoon voert, bepaalt de gemoedstoestand en daarmee het psychisch welbevinden.
Hoe herken ik Sattva Rajas-Tamas? Wat is het verschil met Vata-Pitta-Kapha en door welke gewoontes worden ze versterkt?
Ayurveda – de wetenschap van het leven
In de klassieke Ayurveda wordt het leven begrepen als een eenheid van lichaam, zintuigen, geest en ziel. “De kennis van dit concept van het leven wordt door de kenners gezien als van hoogste belang, want het duidt het welzijn van de mensen van de twee werelden (hier en hierna).” (Charaka Samhita, Su.1.42-43)
Het lichaam bestaat uit vijf elementen. Deze elementen worden in drie groepen onderverdeeld, namelijk Vata, Pitta en Kapha, om zo de fysieke kenmerken te beschrijven. Elk element is verbonden met een zintuig.
De geest is niet-materieel en wordt door drie eigenschappen gekenmerkt: Sattva, Rajas en Tamas. Zijn belangrijkste vaardigheden zijn het vermogen tot onderscheid, tot keuzes maken, vastberadenheid en herinneren. Geestelijke activiteiten uiten zich in waarnemen, verwerken, analyseren, conclusies trekken, en zelfbeheersing. Hij reguleert alle zintuigen en organen van actie. We horen, voelen, zien, proeven en ruiken via onze geest. De westerse “Psyche” is een onderdeel van onze geest.
Lichaam, zintuigen en geest zijn vergankelijk en steeds in beweging. Ze liggen ten grondslag aan de wisselingen in gezondheid en ziekte en kunnen aan de hand van hun eigenschappen beschreven en beïnvloed worden.
De ziel wordt begrepen als absolute intelligentie, kennis, bewustzijn, en wordt opgevat als een werkelijkheid voorbij ruimte en tijd. Zij vertegenwoordigt de dimensie van eenheid, voorbij gezondheid en ziekte, is onsterfelijk, vrij van eigenschappen, onveranderlijk en zodoende niet te beïnvloeden.
Sattva, Rajas en Tamas – basisbegrippen in de Ayurvedische Psychologie
De Triguna (SRT) worden aangehaald om geestelijke constituties en bewustzijnstoestanden te beschrijven. Wat constitutie betreft worden we met een bepaalde specifieke kenmerken geboren, die verderop in het leven voor een groot deel kunnen worden beïnvloed en veranderd.
Er is een belangrijk verschil tussen de drie lichaamsprincipes Vata, Pitta en Kapha (VPK) en de geestelijke Triguna. Lichamelijke gezondheid is het resultaat van het dynamische evenwicht van VPK, geestelijke gezondheid ontstaat door de maximalisatie van Sattva. SRT worden daarom niet als even belangrijk gezien.
De door Sattva gekenmerkte geest wordt gedomineerd door harmonie, vrede, rust, hoge intelligentie en diep inzicht. Onder de invloed van Satva opereren alle psychische functies op de best mogelijke manier en is er het intens verlangen naar antwoorden op existentiële levensvragen en zingeving.
De door Rajas gekenmerkte geest bevindt zich in een spanningsveld van gehechtheid aan het gewenste en afkeer van het ongewenste. Deze geest is vol hartstocht en identificeert zich met zichzelf. Rajas is onze motor voor het bereiken van doelen en de bron van motivatie. Alle dagelijkse actieve handelen staat primair onder de invloed van Rajas.
De door Tamas gekenmerkte geest wordt door interne weerstand, traagheid en onwetendheid gemarkeerd. Tamas remt onze intelligentie en minimaliseert het menselijk potentieel voor ontwikkeling en kennis ten gunste van primitieve dierlijke kwaliteiten van overleven en voortplanten.
Maximaliseren van Sattva, beheersing van Rajas en minimaliseren van Tamas
Sattva moedigt alle geestelijke bekwaamheden aan en genereert geestelijke gezondheid. “De door Sattva bepaalde geest is verdraagzaam, omdat hij zelfstandig gevestigd is in het Zelf.” (Sushruta Samhita 01:35:37)
De volgende 10 gewoonten versterken Sattva:
- Dagelijkse beoefening van meditatie
- Consistente opmerkzaamheid in alle activiteit
- Dagelijks bespiegeling van ervaringen en uitwisseling daarvan met gelijkgestemden.
- De associatie met andere door Sattva gekenmerkte mensen
- Levenslang leren en de dagelijkse geestelijke training
- Bedaardheid met betrekking tot gehechtheid aan genoegens (sex, genotmiddelen, drugs)
- Geweldloze communicatie en actief handelen voor vrede en harmonie
- Vrijgevigheid – meer geven dan nemen
- Waarachtigheid in gedachten, woord en daad
- Dagelijkse reiniging en verzorging van ons lichaam, in- en uitwendig.
Rajas werkt selectief ten gunste van egoïstische motieven. Als het door Sattva worden gestuurd, dan kan zijn energie zich in een gezonde, welzijn brengende richting ontwikkelen. Zonder Sattva leidt de toenemende spanning tot psychische belasting en de ontwikkeling van agressie, woede, afgunst, hebzucht en angst.
De volgende gewoonten versterken Rajas:
- Exclusieve gerichtheid op materieel succes
- Zonder pauzes doorwerken, zonder regeneratie en reflectie
- De competitie op het werk, in de sport en in het privéleven
- Continue vergelijking van de eigen sociale status en materiële bezittingen met anderen
- Overmatige consumptie van vlees, alcohol, hete kruiden, cafeïne en genotmiddelen
Tamas resulteert in inertie en dat resulteert in het verlies van alle geestelijke vermogens met psychopathologische toestanden als resultaat. Om Tamas te overwinnen is gerichte activiteit nodig; met Sattva wordt enkel Rajas beïnvloed.
De volgende gewoonten versterken Tamas:
- Overmatige slaap, ook slaap overdag
- Gebrek aan onderwijs en opleiding, en werk weigering
- Gebrek aan interesse in medemensen en het wereldgebeuren
- Zwerven, rondhangen, strijd, geweld, strafbare feiten
- Lust georiënteerde levensstijl met te veel seks, drugs en drankgebruik
Vata, Pitta en Kapha vormen onze lichaamsbouw. Ingrijpende fysieke veranderingen hebben lange tijd nodig en zijn enkel binnen het kader van de betreffende lichaamsconstitutie mogelijk.
Sattva, Rajas en Tamas zijn dynamisch en gemakkelijker te veranderen. Elke gedachte, elk woord en elke daad zijn een bijdrage op onze geestelijke rekening – opent u daarom vandaag nog een nieuwe Sattva rekening en stort u daarop dagelijks een bepaalde som. De rente is onvoorstelbaar!
Met de beste wensen voor uw gezondheid,
Ralph Steuernagel
Vertaling van het artikel AYURVEDA PSYCHOLOGIE: SATTVA, RAJAS & TAMAS van Ralph Steuernagel, gepubliceerd in de website “http://www.ayurvedamedizin.de/“.